Afrika'nın en kalabalık ülkesi Nijerya'da 2000'li yılların başında ortaya çıkan Boko Haram örgütü, 2009'dan itibaren şiddet eylemleri düzenlemeye ve dünyada gündem olmaya başladı. Kuzeydeki yerel Hausa dilinde "Batılı eğitim haram" anlamına gelen Boko Haram, eski İngiliz sömürgesi olan ülkede Batı eğitiminin yasaklamasını istiyor.
Örgütün ortaya çıkışına neden olan etkenler, 1900'lerin ilk yıllarında, şu anda Nijerya'nın kuzeyi, Nijer ve Kamerun'un güneyini içine alan Müslüman nüfusun yaşadığı bölgenin İngilizlerin eline geçmesine kadar gidiyor.
İngiliz hakimiyetine, bölgenin İngilizler tarafından sömürülmesine Müslümanların direniş göstermesi ve bölgede İngilizlerin yerleştirmek istediği Batılı eğitime halkın karşı çıkmasının etkileri takip eden yıllarda devam etti. Uzun süre boyunca bölge halkı çocuklarını Batılı eğitim verilen okullara göndermek istemedi. Bölgede halen birçok kişi çocuklarını Batılı tarzda eğitim verdiği gerekçesiyle devlet okullarına göndermeyi reddediyor.
Böyle bir ortamda Muhammed Yusuf tarafından kurulan "Jamaa'tu Ahlis Sunna li da'wati Wal-jihad" adlı cemaat, kuzeydeki Borno eyaletinin başkenti Maiduguri'de cami ve İslami eğitim veren okullar kurdu. Halkın bir kısmı da çocuklarını bu okullara göndermeye başladı. Bu cemaate zamanla yerel halk arasında "Batılı eğitim haram" anlamındaki "Boko Haram" denildi. 2009'da Muhammed Yusuf'un güvenlik güçlerinin operasyonu sırasında gözaltındayken ölmesiyle Boko Haram, Nijerya hükümet güçleriyle çatışmaya başladı. Boko Haram, daha çok Nijerya'nın kuzeydoğusundaki Borno, Yobe ve Adamawi eyaletlerinde faaliyet göstererek dini esaslara dayalı devlet kurulmasını istediğini açıkladı.
Muhammed Yusuf'tan sonra örgütün lideri Ebubekir Şekau oldu ve hem örgütü eleştirenlere yönelik saldırılar hem de güvenlik güçleri ile Boko Haram arasındaki çatışmalar arttı. Güvenlik güçleri, son yıllarda örgüt üyelerine karşı çok sayıda operasyon düzenledi ve örgütün hakimiyet alanı oldukça daraldı. Operasyonlarda binlerce örgüt üyesi öldürüldü. Nijerya hükümeti, Şekau'nun da öldürüldüğünü duyurdu ancak örgüt bunu reddetti.
Boko Haram, 2014 yılında Chibok adlı kasabadan 200'den fazla kız çocuğunu kaçırmasıyla uluslararası arenada sıkça gündeme geldi. Kızlar için uluslararası kampanyalar düzenlendi. Çocuklardan bir kısmının kurtarıldığı ya da kaçtığı, ancak 198 kız çocuğunun hala Boko Haram'ın elinde olduğu belirtiliyor.
HÜKÜMETE GÖRE 100 BİN KİŞİ ÖLDÜ
Özellikle ülkenin kuzeydoğusunda eylemleriyle adından söz ettiren Boko Haram, son yıllarda Nijerya ordusunun operasyonları sonucu darbe aldı. Örgüt, en güçlü olduğu Borno eyaletinin başkenti Maiduguri'de ve birçok yerde etkisini yitirdi. Bunun ardından örgüt, Nijerya'nın komşuları Çad, Kamerun ve Nijer'e yöneldi.
Nijerya hükümetine göre, örgüt ile ordu birlikleri arasındaki çatışmalarda son 7 yılda 100 bin kişi hayatını kaybetti, 2,1 milyon kişi evlerini terk ederek ülkenin başka yerlerine göç etmek zorunda kaldı. Ayrıca 55 bin kadın eşini kaybetti, 52 bin çocuk ise kimsesiz duruma düştü.
Evlerini terk edenlerin bir kısmı başkent Abuja'da yaşıyor. Borno eyaletinde Boko Haram şiddetinden kaçan binlerce kişi Abuja'da devlet tarafından kurulan Durumi adlı kampta hayatını sürdürüyor.
MAĞDURLARIN DURUMU İÇLER ACISI
Daha çok kadın ve çocuklardan oluşan Boko Haram mağdurları bez, ahşap ve demirleri kullanarak kendi kurdukları derme çatma barakalarda, neredeyse hiç insani yardım alamadan, büyük yokluk içinde yaşamaya çalışıyor. Çocukların ayakkabısız, kimi zaman üzerlerinde kıyafet bile olmadan dolaştığı, insani şartlardan tamamen uzak alanda su sadece küçük bir depodan sağlanabildiği için hiçbir hijyenik koşul yerine getirilemiyor. Okul çağındaki çocuklar ise kampta kurulan derme çatma 3 derslikte eğitim almaya çalışıyor.
Bu kampta üç yıldır hayata tutunmaya çalışan Nijeryalılardan biri de Borno eyaletindeki köyünden Boko Haram nedeniyle kaçmak zorunda kalan 23 yaşındaki Havva İbrahim.
"ÇOCUKLAR AÇ YATIYOR"
İbrahim, gözyaşları içinde yaşadıklarını anlatırken Boko Haram üyelerinin köylerine baskın yaptığını, özellikle erkekleri seçerek öldürdüğünü, ölenler arasında erkek kardeşinin de bulunduğunu söyledi. Havva İbrahim, başından geçenleri şöyle aktardı:
"Bir gece evde otururken silah sesleri duyduk. Boko Haram yaşadığımız yere geldi ve baskın sırasında erkekleri öldürdü. Kendimizi eve kilitledik. İki gün boyunca evden çıkamadık. İki gün sonra bir yolunu bulup gizlice yakınlarımızın evine gittik. Ancak erkekleri öldürdükleri için eşim dağlık alana kaçtı. 10 gün boyunca dağda yaşadı. Daha sonra ordu birlikleri gelip Boko Haram gidince eşim geri geldi. Yine de tekrar gelecekleri korkusuyla yaşadığımız yeri terk edip Abuja'ya geldik."
İbrahim, Abuja'daki kampta çok zor şartlar altında yaşadıklarını, kendi 2 çocuğu dışında öksüz ve yetim kalan 3 çocuğa daha annelik yaptığını anlattı. İbrahim, eşinin Nijerya hükümetinin erkeklerin dönüşümlü kullanması için sağladığı birkaç motosikletle taşımacılık yaparak para kazanmaya çalıştığını söyledi.
Ancak bunun yetmediğini, hiçbir yardım da alamadıklarını dile getiren İbrahim, "Bazen yiyecek buluyoruz, bazen bulamıyoruz. Kimi gece çocuklar aç yatıyor." dedi.
"İSLAM BUNUN NERESİNDE?"
Boko Haram'dan kaçan ve Durumi kampında kalan bir başka Nijeryalı ise soyadını vermeyen Hatice adlı genç kadın. Hatice de benzer sorunlar yaşadığı için Borno'dan kaçarak Abuja'ya geldiğini anlattı. Hatice, şunları söyledi:
"Köyümüze Boko Haram baskın yaptı ve erkekleri öldürmeye başladı. Eşim ve köyün bazı erkekleri kaçarak dağa gittiler. Aylarca dağlarda yaşadılar. Burada bazılarının açlıktan öldüğünü öğrendik. Ben eşimden bir yıl boyunca haber alamadım. Öldüğünü düşündüm. Daha sonra askerler geldiği için Boko Haram gidince kocam da geri döndü. Kocamın hayatta olduğunu o zaman öğrendim."
İkisi de Müslüman olan kadınlar, Boko Haram'ın bütün bunları din adına yaptığını ancak yapılanın İslam dini ile bağdaşmadığını vurguluyor. Hatice, Boko Haram hakkında şunları söyledi:
"Bunlar Müslüman değil. İslam bunun neresinde, adalet bunun neresinde? İslam, adam öldürmeyi mi emrediyor? Evimizden olduk. Böyle mi adalet getirecekler?"
